Μονή Βλαχέρνας

Η Βλαχέρνα, καθολικό άλλοτε ονομαστού μοναστηριού, είναι από τα πιο γνωστά μνημεία της Άρτας, γιατί εδώ ετάφησαν αρκετά μέλη της οικογένειας των Κομνηνοδουκάδων ηγεμόνων της Ηπείρου. Σήμερα είναι ενοριακός ναός του ομώνυμου χωριού και βρίσκεται σε μικρή απόσταση από την Άρτα. Κτίστηκε στον τύπο της τρίκλιτης θολωτής βασιλικής πιθανότατα στα τέλη του 12ου αι. και στη θέση ενός παλαιότερου ναού του 10ου αι., τμήματα του οποίου έχουν ενσωματωθεί στο σημερινό κτίριο, στο οποίο αναγνωρίζονται πέντε τουλάχιστον επισκευαστικές φάσεις. Εντυπωσιακός είναι ο κεραμοπλαστικός διάκοσμος του μνημείου. Ένα πλήθος διακοσμητικών θεμάτων κοσμούν κυρίως τα αετώματα και την ανατολική πλευρά.

Από το μαρμάρινο τέμπλο σώζονται σήμερα αρκετά τμήματα πολλά από τα οποία είναι εντοιχισμένα στις εισόδους του ναού. Στη Τράπεζα της Παρηγορήτισσας (λειτουργεί σήμερα ως Γλυπτοθήκη) έχει γίνει προσπάθεια αναπαράστασης του με τα κομμάτια που έχουν περισυλλεγεί. Το τέμπλο της Βλαχέρνας θεωρείται ένα από τα αριστουργήματα της υστεροβυζαντινής γλυπτικής για την άριστη λάξευσή του και τον πλούτο των θεμάτων που το διακοσμούν.

Στο βόρειο και νότιο τοίχο του κυρίως ναού υπάρχουν δύο τάφοι, από τους οποίους στο βόρειο, σύμφωνα με την επιγραφή που φέρει, ενταφιάσθηκαν δύο γιοι της μετέπειτα αγίας Θεοδώρας. Ο νότιος τάφος φέρει στις τρεις πλευρές του θαυμάσιο ανάγλυφο διάκοσμο και πιθανολογείται ότι πρόκειται για τον τάφο του συζύγου της δεσπότη Μιχαήλ Β’ Κομνηνού Δούκα.

Οι τοιχογραφίες του ναού ανήκουν χρονολογικά σε δύο φάσεις. Στην πρώτη (μέσα του l3ου αι.), χρονολογήθηκαν οι τοιχογραφίες του κυρίως ναού. Ο Ασπασμός της Μαρίας και της Ελισάβετ, Το Χαίρε των Μυροφόρων, σκηνές από τα Πάθη του Χριστού, η Απιστία του Θωμά είναι μερικές από τις παραστάσεις που τον διακοσμούν. Σε δεύτερη φάση (τέλη 13ου αι.) ανήκουν οι τοιχογραφίες του νάρθηκα, με σημαντικότερες τις παραστάσεις του Στιχηρού των Χριστουγέννων και της λιτανείας της εικόνας της Οδηγήτριας. Οι τοιχογραφίες του νάρθηκα έχουν συνδεθεί με την Άννα Παλαιολογίνα, καθώς και με ιστορικά γεγονότα που αναστάτωσαν την Κωνσταντινούπολη την εποχή αυτή.