Κόκκινη Εκκλησιά
Ο ναός Γενεσίου Θεοτόκου, ή Κόκκινη Εκκλησιά, βρίσκεται κοντά στο Βουλγαρέλι, στις πλαγιές των Τζουμέρκων. Κτίστηκε το 1293-1294 και τοιχογραφήθηκε το 1295-1296, σύμφωνα με την επιγραφή που φέρει. Οφείλει την ονομασία του στην πληθώρα των πλίνθων που χρησιμοποιήθηκαν στην κατασκευή του. Συναντάται στις μεταβυζαντινές πηγές και ως Παναγία Βελλάς, καθώς για κάποιο διάστημα υπήρξε μετόχι της μονής Βελλάς Ιωαννίνων.
Ο ναός της Κόκκινης Εκκλησιάς ήταν καθολικό μονής. Πρόκειται για ένα σημαντικό μνημείο της εποχής του Δεσποτάτου της Ηπείρου, το οποίο ιδρύθηκε από τους αδερφούς Θεόδωρο και Ιωάννη Τζιμισκή, κοντά στον οδικό άξονα που ένωνε την Ήπειρο με τη Θεσσαλία.
Ο ναός ακολουθεί τον τύπο του δίστυλου σταυροειδούς εγγεγραμμένου με τρούλο, του οποίου ωστόσο σώζεται μόνον η τετράγωνη βάση και φέρει δικλινή στέγη, ενώ οι κεραίες του σταυρού καταλήγουν σε ελλειψοειδή αετώματα τα οποία εξέχουν πάνω από τα επίπεδα της στέγης, στοιχείο χαρακτηριστικό των μνημείων της Κωνσταντινούπολης και της Θεσσαλονίκης. Ο αρχικός ναός έφερε εξωνάρθηκα στη δυτική πλευρά του, ο οποίος ήρθε στο φως μετά τις ανασκαφές που διενεργήθηκαν στο χώρο. Αργότερα, ο ίδιος χώρος χρησιμοποιήθηκε ως νεκροταφείο.
Η βόρεια, νότια και το νότιο μισό της ανατολικής πλευράς του ναού διακοσμείται με πλίνθους που δημιουργούν διάφορα γεωμετρικά σχέδια, ενώ τη νότια και την ανατολική πλευρά του περιτρέχει διακοσμητική ζώνη με μαίανδρο από πλίνθους.
Σε αντίθεση με άλλα υστεροβυζαντινά μνημεία της Άρτας ο κεραμοπλαστικός διάκοσμος της Κόκκινης Εκκλησιάς δεν είναι προσεγμένος, ούτε συμμετρικός, ενώ παρουσιάζει ομοιότητες με το διάκοσμο του Αγίου Κλήμεντα στην Αχρίδα, καθώς και σύμφωνα με μία άποψη η Κόκκινη Εκκλησιά αποτέλεσε το πρότυπό του και κτίστηκε από το ίδιο συνεργείο.
Εσωτερικά ο ναός έφερε αρχικά γύψινο ανάγλυφο τέμπλο, το οποίο σήμερα φυλάσσεται στην αρχαιολογική συλλογή της Παρηγορίτισσας. Ήταν τοιχογραφημένος, ωστόσο οι τοιχογραφίες σώζονται αποσπασματικά. Μεγαλύτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η παράσταση των κτητόρων – δωρητών.
Στον κυρίως ναό διακρίνονται τμήματα των παραστάσεων του Δωδεκαόρτου που τον κοσμούσαν. Συγκεκριμένα πάνω από την είσοδο, στα ανατολικά του νάρθηκα, εικονίζεται η Παναγία ένθρονη Βρεφοκρατούσα και κάτω από αυτή δεξιά και αριστερά δύο ζεύγη λαϊκών που σύμφωνα με την αποσπασματικά σωζόμενη επιγραφή ταυτίζονται με τους Θεόδωρο Τζιμισκή και τη σύζυγό του Μαρία και τον Ιωάννη Τζιμισκή και τη σύζυγό του Άννα. Τα δύο ζεύγη είναι ενδεδυμένα με ρούχα της εποχής. Η παράσταση αυτή παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, καθώς παρέχει στοιχεία για το κοινωνικό βίο και τις συνήθειες τον 13ο αι στην Άρτα και γενικότερα στο Δεσποτάτο της Ηπείρου.
