Αγία Θεοδώρα
Ο ναός της Αγίας Θεοδώρας αποτελεί ένα μεγάλο προσκύνημα της Άρτας και της ευρύτερης περιοχής, καθώς είναι αφιερωμένος στην ομώνυμη αγία και πολιούχο της πόλης της Άρτας. Αποτελεί ένα από τα προγενέστερα δείγματα βυζαντινής εκκλησιαστικής αρχιτεκτονικής στην πόλη της Άρτας και σημείο αναφοράς για την αρχιτεκτονική και τέχνη της βυζαντινής Ηπείρου.
Παλαιότερα υπήρξε καθολικό μονής, αφιερωμένης στον Άγιο Γεώργιο, από την οποία διατηρείται μόνον ο πυλώνας. Εδώ μόνασε η Θεοδώρα, κόρη του σεβαστοκράτορα Ιωάννη Πετραλείφα, μετά τον θάνατο του συζύγου της, ηγεμόνα του μεσαιωνικού κράτους της Ηπείρου, Μιχαήλ Β’ Άγγελου Κομνηνού Δούκα. Η Θεοδώρα ενταφιάστηκε στον ναό, ο οποίος μετά την καθαγίαση της, αφιερώθηκε -άγνωστο πότε- στη μνήμη της.
Ο ναός ανεγέρθηκε πιθανότατα στον 12ο αιώνα, είναι ξυλόστεγος και ανήκει στον τύπο της τρίκλιτης βασιλικής. Στην ίδια θέση, είχε οικοδομηθεί το πρυτανείο της Αμβρακίας.
Χαρακτηριστικά στοιχεία της αρχιτεκτονικής του ναού είναι τα οξυκόρυφα εξέχοντα αετώματα ανατολικά και δυτικά της στέγης, τα οποία αποτελούν μεταγενέστερη προσθήκη. Μεταγενέστεροι είναι, επίσης, ο νάρθηκας στη δυτική πλευρά, ο οποίος χρονολογείται μετά το β’ μισό του 13ου αι., και η στοά στο νότιο τμήμα του, η οποία χρονολογείται στα τέλη του 13ου αι. Οι μεταγενέστερες αρχιτεκτονικές παρεμβάσεις στο ναό πιθανότατα συνδέονται με την ανακαίνιση που πραγματοποίησε η Αγία Θεοδώρα.
Στο εσωτερικό του ο ναός φέρει μαρμάρινη επένδυση και θαυμάσιες γλυπτές συνθέσεις με περίτεχνο διάκοσμο. Οι δύο κιονοστοιχίες του ναού φέρουν εξαιρετικής τέχνης κιονόκρανα, τα οποία αποτελούν αρχιτεκτονικά μέλη σε δεύτερη χρήση και πιθανώς προέρχονται από παλαιότερα κτίρια της Αμβρακίας ή της Νικόπολης. Το παλαιό μαρμάρινο τέμπλο του ναού έχει αναστηλωθεί και σώζεται σήμερα με σχετική ακρίβεια. Από το αρχικό μαρμάρινο τέμπλο σώζεται στη θέση του ο στυλοβάτης και έχουν ενσωματωθεί αρκετά μέλη βυζαντινών αναγλύφων που προέρχονται από το αρχικό βυζαντινό τέμπλο.
Ο τάφος της αγίας (κενοτάφιο) βρίσκεται αριστερά της κύριας εισόδου του ναού και φέρει θαυμάσιες ανάγλυφες παραστάσεις στις δύο μακρές πλευρές του. Τέλος, το δάπεδο του ναού καλύπτεται με μεγάλες μαρμάρινες επιμήκεις πλάκες. Στο μέσο περίπου του κεντρικού κλίτους συναντάται το ομφάλιο του ναού, το οποίο φέρει αριστοτεχνικό κόσμημα, το οποίο σχηματίζει γεωμετρικά θέματα και συνδυάζει τις τεχνικές του ψηφιδωτού και του μαρμαροθετήματος.
Ο ναός είναι κατάγραφος με τοιχογραφίες διαφόρων φάσεων. Στον κυρίως ναό κυριαρχούν οι τοιχογραφίες του 18ου αι., ενώ στον νάρθηκα οι βυζαντινές τοιχογραφίες. Βυζαντινές τοιχογραφίες διατηρούνται επίσης στο διακονικό (όπου έχει διασωθεί το μεγαλύτερο μέρος του αρχικού διακόσμου), ελάχιστα τμήματα κάτω από τις μεταβυζαντινές στο κεντρικό τμήμα του ιερού Βήματος και στην πρόθεση, καθώς και στις κάτω ζώνες των περιμετρικών τοίχων του κυρίως ναού.
Ο ναός της Αγίας Θεοδώρας λειτουργεί σήμερα ως ενοριακός ναός και είναι εύκολα προσβάσιμος στους πιστούς και επισκέπτες, καθώς βρίσκεται στο κέντρο περίπου της Άρτας, σε μικρή παράκαμψη της οδού Βασιλέως Πύρρου.
