Μνημεία
ΑΡΤΑ, ένα παλίμψηστο πολιτισμών
Στην αρμοδιότητα της Εφορείας Αρχαιοτήτων Άρτας υπάγονται πολυάριθμα μνημεία, αρχαιολογικοί χώροι και αρχαιολογικές θέσεις στα όρια της Περιφερειακής Ενότητας Άρτας, που τοποθετούνται χρονικά και πολιτισμικά από την κλασική αρχαιότητα μέχρι τους βυζαντινούς και οθωμανικούς χρόνους.
Στα τέλη του 7ου αι. π.Χ., Κορίνθιοι άποικοι αναγνωρίζοντας τα στρατηγικά πλεονεκτήματα της περιοχής, ίδρυσαν την Αμβρακία, στην ίδια ακριβώς θέση που σήμερα εκτείνεται η πόλη της Άρτας. Η αποικία γρήγορα ανελίχθηκε σε σημαντικό πολιτικό, οικονομικό και εμπορικό κέντρο της ΒΔ Ελλάδας. Σήμερα αρκετά μνημεία της αρχαίας πόλης παραμένουν ορατά συνυπάρχοντας με τον σύγχρονο πολεδομικό ιστό: τμήματα της επιβλητικής οχύρωσης που την περιέβαλλε, ο ναός του Πύθιου Απόλλωνα, το Μικρό Θέατρο, τμήμα της ΝΔ Νεκρόπολης.
Η πόλη συνέχισε να κατοικείται σποραδικά έως και τους πρώτους μεταχριστιανικούς αιώνες. Στη συνέχεια χάνεται ιστορικά για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα για να εμφανιστεί ξανά στους βυζαντινούς χρόνους με την ονομασία Άρτα.
Το 1204 ο Μιχαήλ Άγγελος Κομνηνός Δούκας επιλέγει την Άρτα ως πρωτεύουσα του Δεσποτάτου της Ηπείρου και η πόλη -διανύοντας τη δεύτερη λαμπρή της περίοδο- εξελίσσεται σε διοικητικό, εμπορικό και, κυρίως, καλλιτεχνικό κέντρο. Δημιουργήθηκε τότε μία τοπική αρχιτεκτονική σχολή, η οποία δέχτηκε τις επιρροές άλλων περιοχών, όπως η Κωνσταντινούπολη και η Μακεδονία, και επηρέασε, με τη σειρά της, γειτονικές περιοχές, όπως η Θεσσαλία, και κληροδότησε την Άρτα, και γενικότερα την Ήπειρο, με εξαιρετικά βυζαντινά μνημεία.
Ξεχωρίζουν για την αρχιτεκτονική μορφή και τον κεραμοπλαστικό και ζωγραφικό τους διάκοσμο, ο ναός της Παναγίας Παρηγορήτισσας, ο περιφημότερος ναός του δεσποτάτου της Ηπείρου και καθολικό της άλλοτε ομώνυμης μονής (1283-1296), ο ναός της Αγίας Θεοδώρας, πολιούχου Αγίας της Άρτας (α΄ μισό του 13ου αι.) και ο ναός του Αγίου Βασιλείου, από τους κομψότερους βυζαντινούς ναούς με εξαιρετική κεραμοπλαστική διακόσμηση (αρχές 14ου αι.).
Σε πολύ καλή κατάσταση διατηρείται, επίσης, το Κάστρο της Άρτας, που στην ανατολική και βόρεια πλευρά του είναι κτισμένο επάνω στον οχυρωματικό περίβολο της Αμβρακίας. Μνημονεύεται ήδη από τον 9ο αι. μ.Χ., επισκευάστηκε, όμως, και συμπληρώθηκε από τον Μιχαήλ Β΄, τον 13ο αι.
Το 1449 η Άρτα πέρασε στην Οθωμανική κυριαρχία. Την περίοδο που ακολουθεί, η Άρτα ή η Narda των πηγών διένυσε μία εξίσου σημαντική περίοδο στη μακραίωνη παρουσία της στο ιστορικό γίγνεσθαι. Την περίοδο αυτή οικοδομούνται μία σειρά σημαντικών μεταβυζαντινών και οθωμανικών μνημείων.
Από τα μεταβυζαντινά μνημεία, ξεχωρίζουν το περίφημο Γεφύρι της Άρτας, συνδεδεμένο με μία σειρά θρύλων και παραδόσεων, που πήρε τη σημερινή του μορφή το 1612-1615, και πλήθος ναών στην περιφέρεια κυρίως της Άρτας, όπως η Παναγία Ροδιάς, η Μονή Σέλτσου, η Αγία Παρασκευή Ροδαυγής, η Παναγία Μεγαλόχαρης κ.α.
Στα οθωμανικά μνημεία της Άρτας συγκαταλέγονται το περίφημο Τζαμί του Φαΐκ πασά, περισσότερο γνωστό ως Ιμαρέτ, στην περιοχή Μαράτι (στον δρόμο προς Βλαχέρνα) και το Φεϊζούλ Τζαμί, στο κέντρο της Άρτας, επί των οδών Αράχθου και Κατσαντώνη, σε μικρή απόσταση από τον ναό της Αγίας Θεοδώρας. Και τα δύο χρονολογούνται στον 15ο αιώνα.
Το 1881 η Άρτα ενώθηκε με το νέο ελληνικό κράτος.